Temperatura jest jedną z najważniejszych cech fizycznych substancji występujących w środowisku. Obserwowany w ostatnich latach wzrost temperatury powietrza jest jednocześnie najbardziej charakterystyczną i najważniejszą przesłanką potwierdzającą ocieplenie klimatu. Powoduje ono dodatkowo wzrost temperatury wszystkich elementów środowiska, w tym temperatury wody w rzece (RT). To z kolei skutkuje, najczęściej niekorzystnymi, zmianami fizykochemicznymi, biochemicznymi i ekologicznymi w środowisku wodnym. Dodatkowo komplikuje racjonalne i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi.
Celem opublikowanej pracy było ustalenie wielkości i kierunków zmian elementów reżimu termicznego dziewięciu rzek o różnej skali i kierunkach zmian antropogenicznych. Przeprowadzono szczegółowe badania, bazując na unikalnych seriach codziennych temperatur wody z sześćdziesięciu lat (1961-2020), podzielonych na dwa podokresy: 1961-1992 i 1993-2020.
Analizy wykazały, że reżimy termiczne wszystkich badanych rzek były różne w obu podokresach. Zdecydowanie cieplejsze były rzeki w drugim podokresie, z wyjątkiem rzek z silną antropopresją. Przeciętny wzrost RT był większy w dużych rzekach (Wisła +0,9oC, Odra i Bug +1,0oC) w porównaniu do średnich rzek (Wda +0,7oC, Biebrza, Łyna i Rega +0,9oC). Wynikały one głównie z wielkoskalowych zmian czynników klimatycznych (globalne ocieplenie), a nie czynników lokalnych, w tym z antropopresji.
Wyjątkiem była silnie zanieczyszczona termicznie w latach 1961-1992 Przemsza, której temperatura wody w latach 1993-2020 (wskutek renaturalizacji) obniżyła się o 1,2oC. Jednocześnie w zanieczyszczonym termicznie Nerze niewielki wzrost RT (+0,4oC) był efektem wieloletnich, ale różnokierunkowych zmian w gospodarce wodno-ściekowej.
Różnice średnich codziennych temperatur w rzece, między wydzielonymi podokresami w rzekach dużych i średnich, były największe wiosną i sięgały +3,5oC. W rzekach z dużą antropopresją były wyraźnie mniejsze niż w pozostałych: w Przemszy nawet ujemne (do –2,2oC). Duże zmiany odnotowano także w przypadku maksymalnych codziennych RT, wśród których w latach 1993-2020 wystąpiły wysokie wzrosty osiągające nawet 3oC. Wyjątkiem była tu także Przemsza, w której odnotowano duże spadki dobowych RT sięgające –3,7oC. W zanieczyszczonym termicznie Nerze maksymalna temperatura w rzece, w obu podokresach, była prawie identyczna.
Źródło: Tomalski P., Pius B., Jokiel P., Marszelewski W., 2025. Changes in the thermal regime of rivers with different sizes and levels of human impact based on daily data (1961-2020). Case study from Poland. Geographia Polonica, vol. 98, no.1, 29-52.